Mortalite Nedir? Ölüm Oranları Nasıl Hesaplanır ve Düşürülür?

Mortalite, bulaşıcı olmayan hastalıkların önlenmesinde ve sağlık politikalarının belirlenmesinde önemli bir göstergedir. Bu yazıda mortalite nedir, mortalite hızı ve oranı nasıl hesaplanır, mortaliteyi etkileyen risk faktörleri nelerdir ve mortaliteyi düşürmek için neler yapılabilir gibi soruların cevaplarını bulacaksınız.

Mortalite Nedir?

Mortalite, Latince “ölüm” anlamına gelen “mors” kelimesinden türetilmiştir. Mortalite, bir toplumda belirli bir zaman diliminde meydana gelen ölümlerin sayısını veya oranını gösterir. Mortalite, sağlık durumunu değerlendirmek için kullanılan bir ölçüttür. Mortalite, bulaşıcı olmayan hastalıkların (kardiyovasküler hastalıklar, kanser, diyabet, kronik solunum yolu hastalıkları vb.) yaygınlığını ve etkisini gösterir. Mortalite, aynı zamanda sağlık hizmetlerinin kalitesini, erişilebilirliğini ve etkinliğini de yansıtır.

Mortalite Hızı ve Oranı Nasıl Hesaplanır?

Mortalite hızı, bir hastalık nedeniyle veya genel olarak belirli bir zaman diliminde meydana gelen ölümlerin toplam nüfusa bölünmesi ile elde edilen bir değerdir. Mortalite hızı, genellikle yıllık olarak hesaplanır ve 1000 kişi başına ölüm sayısı olarak ifade edilir. Örneğin, 2020 yılında Türkiye’de 1.512.000 kişi ölmüş ve toplam nüfus 83.614.362 kişi olmuştur. Buna göre, mortalite hızı şöyle hesaplanır:

Mortalite hızı = (Ölen kişi sayısı / Toplam nüfus) x 1000 Mortalite hızı = (1.512.000 / 83.614.362) x 1000 Mortalite hızı = 18,08

Bu sonuca göre, Türkiye’de 2020 yılında her 1000 kişiden yaklaşık 18 kişi ölmüştür.

Mortalite oranı ise, belirli bir zaman diliminde meydana gelen ölümlerin, aynı zaman diliminde yaşayan toplam nüfusa oranıdır. Mortalite oranı, genellikle yüzde olarak ifade edilir. Örneğin, 2020 yılında Türkiye’de 1.512.000 kişi ölmüş ve toplam nüfus 83.614.362 kişi olmuştur. Buna göre, mortalite oranı şöyle hesaplanır:

Mortalite oranı = (Ölen kişi sayısı / Toplam nüfus) x 100 Mortalite oranı = (1.512.000 / 83.614.362) x 100 Mortalite oranı = 1,81

Bu sonuca göre, Türkiye’de 2020 yılında yaşayan her 100 kişiden yaklaşık 2 kişi ölmüştür.

Mortalite hızı ve oranı, yaş, cinsiyet, ırk, meslek, coğrafya, sosyoekonomik durum gibi farklı gruplara göre de hesaplanabilir. Bu şekilde, mortaliteyi etkileyen risk faktörleri belirlenebilir ve ölümlerin nedenleri analiz edilebilir.

Mortaliteyi Etkileyen Risk Faktörleri Nelerdir?

Mortaliteyi etkileyen risk faktörleri, ölüm olasılığını artıran veya azaltan faktörlerdir. Mortaliteyi etkileyen risk faktörleri, değiştirilebilir ve değiştirilemez olarak ikiye ayrılabilir. Değiştirilebilir risk faktörleri, bireyin veya toplumun davranışları, alışkanlıkları, yaşam tarzı, beslenme, çevre, sağlık hizmetleri gibi faktörlerdir. Değiştirilemez risk faktörleri ise, bireyin veya toplumun genetik, yaş, cinsiyet, ırk gibi faktörlerdir.

Değiştirilebilir risk faktörleri arasında en önemlileri şunlardır:

• Sigara: Sigara, dünyada her yıl yaklaşık 8 milyon kişinin ölümüne neden olan en önemli önlenebilir risk faktörüdür. Sigara, akciğer kanseri, kalp hastalığı, inme, kronik solunum yolu hastalığı, diyabet gibi birçok hastalığın nedenidir. Sigarayı bırakmak, mortaliteyi önemli ölçüde azaltabilir.
• Aşırı kilo ve obezite: Aşırı kilo ve obezite, dünyada her yıl yaklaşık 4 milyon kişinin ölümüne neden olan bir başka önemli risk faktörüdür. Aşırı kilo ve obezite, kalp hastalığı, inme, diyabet, kanser, solunum yolu hastalığı gibi birçok hastalığın nedenidir. Sağlıklı bir kiloya ulaşmak ve korumak, mortaliteyi önemli ölçüde azaltabilir.
• Diyabet: Diyabet, dünyada her yıl yaklaşık 1,6 milyon kişinin ölümüne neden olan bir başka önemli risk faktörüdür. Diyabet, kalp hastalığı, inme, böbrek hastalığı, görme kaybı, sinir hasarı gibi birçok komplikasyona neden olabilir. Diyabetin erken tanısı, tedavisi ve kontrolü, mortaliteyi önemli ölçüde azaltabilir.
• Hipertansiyon: Hipertansiyon, dünyada her yıl yaklaşık 10,4 milyon kişinin ölümüne neden olan bir başka önemli risk faktörüdür. Hipertansiyon, kalp hastalığı, inme, böbrek hastalığı, demans gibi birçok hastalığın nedenidir. Hipertansiyonun erken tanısı, tedavisi ve kontrolü, mortaliteyi önemli ölçüde azaltabilir.
• Dislipidemi: Dislipidemi, kan yağlarının (kolesterol ve trigliserid) normalden yüksek veya düşük olması durumudur. Dislipidemi, dünyada her yıl yaklaşık 2,6 milyon kişinin ölümüne neden olan bir başka önemli risk faktörüdür. Dislipidemi, kalp hastalığı, inme, periferik damar hastalığı gibi birçok hastalığın nedenidir. Dislipideminin erken tanısı, tedavisi ve kontrolü, mortaliteyi önemli ölçüde azaltabilir.
• Fiziksel inaktivite: Fiziksel inaktivite, dünyada her yıl yaklaşık 3,2 milyon kişinin ölümüne neden olan bir başka önemli risk faktörüdür. Fiziksel inaktivite, kalp hastalığı, inme, diyabet, kanser, depresyon gibi birçok hastalığın nedenidir.