Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK), Türkiye’de sosyal güvenlik sisteminin en büyük sorunlarından biri olan kayıt dışı istihdamla mücadele etmek için her yıl kapsamlı bilgilendirme ve rehberlik faaliyetleri yürütüyor. Kayıt dışı istihdam, çalışanların SGK’ya bildirilmeden çalıştırılması ya da çalışma sürelerinin ve ücretlerinin eksik bildirilmesi durumu olarak tanımlanır. SGK, sivil toplum kuruluşları ve meslek odaları ile işbirliği yaparak bu sorunun çözülmesine katkı sağlamayı amaçlıyor.
Kayıt dışı istihdam, çalışanların SGK’ya sigorta primlerinin bildirilmemesi ya da eksik bildirilmesi durumu olarak tanımlanır. Bu, sigortasız işçi çalıştırma ya da çalışma günlerinin ya da ücretlerin eksik bildirilmesi şeklinde de gerçekleşebilir. Çalışanlar, yasal olarak sigortalı olmalı ve işverenler de bu yükümlülüğün bilincinde hareket etmelidir. Sigortasız çalıştırılan ya da eksik bildirilen işçilerin çeşitli haklardan mahrum kaldığı ve bu durumun hem çalışanlar hem de işverenler açısından olumsuz sonuçlar doğurduğu belirtiliyor.
Kayıt dışı istihdam, birçok olumsuz sonuca yol açmaktadır. Sigortasız çalışanların emekli olma hakkı, işsizlik sigortasından yararlanma hakkı, sağlık hizmetlerinden faydalanma hakkı gibi pek çok sosyal hakları yoktur. Ayrıca, iş kazası ve meslek hastalıkları gibi durumlarda da koruma altında olamazlar. Çalışanlar, düşük ücretler ve kötü çalışma koşulları ile karşı karşıya kalırken, işverenler de idari para cezaları ve yasal yükümlülükler nedeniyle zorluklarla karşılaşır.
İşverenler, kayıt dışı işçi çalıştırma durumunda yüksek idari para cezaları ve yasal yaptırımlarla karşılaşabilirler. İşyerinin kapanması riski de bulunur. 2024 yılı itibariyle, kayıt dışı işçi çalıştıran işverene, bir yıl boyunca işçisini kayıt dışı çalıştırdığı tespit edilirse 14 asgari ücrete kadar para cezası uygulanmaktadır. Ayrıca, sigorta prim teşvikleri durdurulur ve sigorta prim teşviklerinden yararlanılamaz.
Kayıt dışı işçi çalıştırmanın işverenler açısından ciddi ekonomik ve hukuki sonuçları bulunmaktadır. İşverenler, vergi ve prim kaybı yaşarken aynı zamanda kötü rekabet koşullarına da neden olurlar. Ayrıca, devlet ve özel sektör tarafından sağlanan teşvik ve kredi imkanlarından yararlanamayacaklardır. İşverenler, çalışanların ücretlerini banka aracılığıyla ödemek zorundadır. Banka kanalıyla ödenmeyen ücretler için işverene aylık 1.514 TL ceza uygulanmaktadır.
İşverenlerin yabancı uyruklu işçi çalıştırmak için öncelikle çalışma izni alması gerekiyor. Yabancı işçilere ödenecek ücret, çalıştıkları pozisyon ve yetkinliklerine uygun olmalı ve asgari ücretin altında olmamalıdır. Çalışma izni olmayan yabancı işçilerin çalıştırılması durumunda, her bir işçi için 2024 yılında 56.752 TL idari para cezası uygulanmaktadır. İşverenler, bu işçilerin konaklama ve sağlık giderlerini de karşılamak zorunda kalabilirler.
SGK, çalışanların sigorta durumu hakkında kolayca bilgi alabilmesini sağlayacak yöntemler sunmaktadır. Çalışanlar, PTT’den aldıkları e-devlet şifresi ile www.turkiye.gov.tr adresinden sigorta bilgilerini sorgulayabilirler. Ayrıca “ALO 170” hattından 7 gün 24 saat SGK hakkında bilgi alabilir, sigorta durumu hakkında ihbar ve şikayette bulunabilirler.
Çalışanlar, sigortasız çalıştırıldıklarını ya da ücretlerinin eksik bildirildiğini düşündüklerinde, ALO 170 hattını arayarak ya da SGK İl Müdürlüklerine başvurarak durumlarını bildirebilirler. Ayrıca CİMER (Cumhurbaşkanlığı İletişim Merkezi) üzerinden de şikayet ve ihbarlarda bulunulabilir.
(HABER MERKEZİ)
